Albanië 1994 (7), Tandartsen

Een polikliniek voor tandheelkunde in Albanië. Op de tweede etage wordt door een aantal verpleegkundigen van Artsen zonder Grenzen lesgegeven aan Albanese ambtgenoten.. Dezelfde etage herbergt ook een tandartsafdeling. Een stuk of tien behandelruimtes, elk met twee behandelstoelen en een laboratorium komen uit op een lange, slecht verlichte gang. Tientallen mensen wachten geduldig hun beurt af. Alle deuren staan permanent open en iedereen kan in en uit lopen. Overal staan bakjes: in de hoeken van het trappenhuis, op de gang, in de behandelkamers. Het is onduidelijk of het asbakken dan wel spuugbakjes zijn. De inhoud is een mengeling van met bloed doordrenkte watten en gele filters van sigaretten, op de muren zitten bloedspetters.

Iedere kamer huisvest een bepaalde specialisatie. Allereerst een kamer voor de algemene controle. Het hoofd van de afdeling verwijst de patiënten vervolgens, indien nodig, door. Zo is er een aantal kamers voor het trekken van kiezen, een aantal voor boorwerk, een voor wortelkanaalbehandelingen en een voor het aanmeten van protheses met daarnaast een laboratorium waar de kunstgebitten vervaardigd worden.

Wanneer er vanuit een van de kamers weer eens onbedaarlijk gegild wordt, stokt heel even het geroezemoes op de gang. Kinderen tot acht jaar worden niet verdoofd, maar ook volwassenen laten van zich horen. Een verdoving is levensgevaarlijk in Albanië. Injectienaalden worden, zonder tussentijds steriliseren, bij verscheidene volwassenen gebruikt. Een enkeling ziet dus maar van een verdoving af, ondanks de ondraaglijke pijn wanneer je een wortelkanaalbehandeling ondergaat. De meeste mensen zijn niet zo sterk en nemen de risico's voor lief.

Met zijn armen in wanhoop omhoog geheven, smeekt het hoofd van de afdeling mij bijna om veel foto's te maken. Ik moet aan het thuisfront tonen onder welke erbarmelijke omstandigheden hij moet werken. Hij laat een doosje zien dat gevuld is met ongeveer vijftig injectienaalden, zijn hele voorraad. Hij weet niet wanneer deze aangevuld zal worden en is er daarom maar zuinig op. Alle apparatuur, van Chinese makelij, is hopeloos verouderd. dus ook die voor het steriliseren van medisch materiaal.

De behandelkamer is ook wachtkamer.

In afwachting van verder behandeling. 

Spuugbakje annex asbak.

Op tandarts bezoek in Albanië roept herinneringen op aan de school tandarts uit de jaren vijftig en zestig: traag draaiende trilboortjes, aangedreven door snaren die over piepende wieltjes kruipen. Niet alleen op de gang wachten er mensen, ook de behandelkamer zelf biedt ruimte aan patiënten. Mannen roken altijd en vrouwen soms, ook in behandelkamers rookt men vrolijk door. Bij gebrek aan asbakken worden sigarettenpeuken, alvorens ze in de spuugbakjes worden gedeponeerd, gedoofd in een straal water van het fonteintje naast de behandelstoel, ongeacht of deze op dat moment in gebruik is. Niemand protesteert, blijkbaar is dit de gewoonste zaak van de wereld. 

Het hoofd van de afdeling rookt rustig door tijdens de controle.

Een kind gilt het uit van de pijn nadat een tandarts een kies getrokken heeft. De moeder die aanvankelijk kordaat naast haar stond, slaat een arm om haar dochter en probeert haar te troosten. Wanneer het meisje  min of meer is uitgesnikt, wijzen zowel de moeder als de tandarts naar mij. Het is net of ze haar aansporen: lach eens naar het vogeltje. Ik heb diep medelijden met het kind en weet me geen houding te geven. Ik verbaas me erover dat het onbedaarlijke gegil van het meisje voor de drie andere kinderen, die in dezelfde ruimte hun beurt afwachten, geen aanleiding is te vertrekken. Blijkbaar koesteren ze de hoop dat het bij hen niet zo'n vaart zal lopen.



Het is twee uur. Mensen met bezems en dweilen hebben bezit genomen van de gang. Er is geen patiënt meer te bekennen en de tandartsen maken zich op om naar huis te gaan. Hun dagtaak zit erop. Vanaf 's morgens zes uur is deze afdeling geopend. 
Het hoofd van de afdeling nodigt mij uit om mee te gaan naar zijn huis alwaar hij samen met zijn vrouw een privé kliniek runt. Sinds de omwenteling is dit toegestaan. Hij heeft de mogelijkheid om zijn inkomen in die richting van die van westerse tandartsen op te stuwen, met beide handen aangegrepen. Zijn overheidssalaris is omgerekend ongeveer 35 gulden, voor Albanese begrippen een gewoon salaris. De tijd dwingt me echter zijn aanbod af te slaan. Buiten staat het team van Artsen zonder Grenzen alweer klaar. We moeten weer verder. Noodhulp bieden. 

Albanë 1994 (6), Mercedes

Als ik in Albanië ben, turf ik op een bepaald moment altijd de automerken die er rond rijden. Het areaal Mercedessen haalt immer een percentage van ± 65%. In 1994, toen de oorlog in Joegoslavië nog volop aan de gang was, had men in het oorlogsgebied behoefte aan wapens. Inmiddels had in Albanië het marktdenken zijn intrede gedaan, de wisselkoers in die tijd was één Kalasjnikov voor één Mercedes.  Gek was het wel, Artsen zonder Grenzen leverde hulpgoederen, die werden door de plaatselijke bevolking vervoerd in een Mercedes. 

Je auto op een onbewaakte plek achterlaten was niet verstandig. De kans dat er hier en daar accessoires afgeschroefd zouden worden, was groot. Uiteraard kon je langs de weg bij handelaren weer auto onderdelen kopen. Waar die onderdelen vandaan kwamen laat zich raden.

Een Mercedes afgeladen met hulpgoederen van Artsen zonder Grenzen.

Rijen voor eten zag ik nergens in Albanië, wel voor het kantoor waar men een kenteken kon aanschaffen. Na uren wachten heeft deze jongen eindelijk succes.

Op de tweede-hands automarkt, tussen Tirana en de havenplaats Dürres, kon je, voor weinig geld, de mooiste, redelijk nieuwe, auto's kopen. Het gerucht ging, vandaag gestolen in Amsterdam, morgen te koop in Albanië. Onvoorstelbaar wat daar te koop stond, daar kon ik alleen maar van dromen. Overigens zijn er nog vele Albanezen die dat dat nog steeds doen. Velen hebben na de val van het communisme de slag gemist.

Automarkt nabij Dürres. Inmiddels is deze opgeheven

Men vergaapt zich aan dit wonder van Duitse techniek op de automarkt nabij Dürres.

Als een soort aasgier zit deze auto onderdelen verkoper op het hek te wachten om zijn slag te slaan. 

Als er al een verkeerswet is in Albanië, hoe je te gedragen in het verkeer, dan geldt voor de gemiddelde automobilist de wet van de sterkste. In tegenstelling tot 1994 staan er inmiddels  op drukke kruispunten verkeerslichten, deze worden echter nog wel eens genegeerd. De hele infrastructuur is beslist niet ingericht op het massaal gebruik van de auto. Op de gekste momenten wordt er ingehaald, snel- en langzaam verkeer maakt gebruik van dezelfde wegen, oversteken doe je met gevaar voor eigen leven. Alcohol achter het stuur, officieel mag het niet, maar rekening houdend met de gemiddelde Raki consumptie, de nationale sterke drank, verklaart vele ongelukken. De grote hoeveelheid bermmonumenten langs de snelweg zijn stille getuigen van veel verkeersleed. 

Verkeersplein Tirana

Verkeersplein Tirana

Het wegdek is nogal eens verraderlijk.

Tapijten handelaar, trotse bezitter van een Mercedes

De begrafenis ondernemer, gehuisvest naast de bloemist.

De bloemist, gehuisvest naast de begrafenis ondernemer.

Een van de vele bermmonumenten langs de weg tussen Tirana en Shkodra.

Albanië 1994 (5), Toiletpapier

Niets wist ik van Albanië toen ik er voor eerst naar toe zou gaan. Naast wat algemene informatie, las ik enkele boeken. Uiteraard twee van A. den Doolaard, 'De bruiloft der zeven zigeuners' en 'De herberg met het hoefijzer'. Het laatste boek fascineerde me enorm, het verhaal ging over bloedwraak, een fenomeen waar ik weinig van wist.
Zo las ik ook een aantal boeken van Ismaël Kadaré, op dat moment de enige in het Nederlands vertaalde Albanese auteur. Het boek 'Een breuk in april', kan ik iedereen aanraden. Nadat ik dat gelezen had, moest en zou ik ooit naar het noorden van Albanië. Ook dat boek verhaalt over de bloedwraak. Het is een prachtige en dramatisch liefdesverhaal, met tussen de regels door veel informatie over de Kanun, het wetboek van de bergen. Met dat wetboek werd in de afgesloten bergen recht gesproken. Naast vele wetten met betrekking tot erfrecht, familierecht, landrecht etc. uiteraard ook de regels rondom de bloedwraak. Het wetboek kan je overal in Albanië kopen, tweetalig, Albanees samen met  Engels. Nog zijn er Albanezen die willen dat er volgens de Kanun recht gesproken wordt.

Ismaël Kadaré was in dezelfde stad geboren als Enver Hoxha, in Girokastre, in het zuiden van Albanië. Kadaré had vele privileges in Albanië. Zo kon hij als een van de weinige  Albanezen naar het buitenland reizen. Er is veel geschreven over de band tussen hen beide. Kadaré had namelijk veel kritiek op Hoxha, lees bijvoorbeeld de roman 'Het dromenpaleis', maar hem is eenzelfde lot als vele politieke tegenstanders van het regime bespaard gebleven. Hoxha moet groot respect gehad hebben voor Kadaré's schrijverschap. 
Zelf was Hoxha ook een schrijver, of vond dat van zichzelf, met enkele tientallen publicaties op zijn naam. Deze staan vol met  holle socialistische retoriek. Geen daarvan heb ik gelezen, ze zijn ook niet in het Nederlands vertaald.
Toen ik in 1994 in Albanië was, zag ik de pagina's van zijn boeken alleen nog maar terug als toiletpapier en als een soort servet voor het presenteren van eten.

Een soort Turkse pizza, geserveerd in pagina's uit een boek van Enver Hoxha.

In 2010 heb ik een fotoreportage gemaakt van kinderen die in Shkodra, een stad in het noorden, gevangen zitten in hun eigen huis, omdat ze het risico lopen slachtoffer te worden van de vendetta met de rivaliserende familie.
Zie: http://www.zonderland.nl/frame.php?catId=20195

De bergen in het noorden heb ik inmiddels een aantal keer bezocht. Sowieso het dorpje Theth, daar waar A. den Doolaard zijn roman situeerde, 'De herberg met het hoefijzer'.
Zie de Facebook pagina over dit boek met veel informatie over alle internationale schrijvers die deze prachtige vallei hebben bezocht en beschreven.
Zie:https://www.facebook.com/EenFascinatieVoorTheth?ref=hl#

Albanië 1994 (4), Bescherming Bevolking.

Enver Hoxha, de communistische dictator in Albanië van 1944 tot 1985, had de hele wereld als vijand. Hij was behoorlijke paranoïde, dat blijkt al uit de bunkers die verspreid over het land ter verdediging in de jaren '70 en '80 van de vorige eeuw zijn gebouwd.
Nu was hij ook behoorlijk bang voor een invasie vanuit de lucht. Op de bijgaande foto zie je een boom midden in een wijngaard staan. Op de twee daaronder geplaatste foto's zie je details van de witte betonnen palen die het ijzerdraad dragen waarlangs de druivenranken groeien. De ijzeren pinnen aan de bovenzijde van deze palen moesten een onaangename verrassing zijn van mogelijke vijandige parachutisten.

Zo moest het volk ook het idee hebben dat het bij Enver in veilige handen was. Tussen vele flats die ik in Tirana, maar ook in andere steden, zag, bevonden zich schuilkelders. Overal zag je rare heuvels tussen de flats met ergens een betonnen toegang.

Het was een staat die in een permanente staat van beleg was. De kinderen die we hier zien spelen op een heuvel met wapperende lakens, bevinden zich op een schuilkelder. Tussen nagenoeg alle flats liggen deze schuilkelders om de bevolking tegen de vijand te beschermen.

Op de voorgrond de ingang van een schuilkelder.

Ook hier zie je twee ingangen richting een schuilkelder.

Albanië 1994 (3), Bunkers

Als je aan Albanië  denkt, kan je niet om de bunkers heen, ongeveer 750.000 van deze betonnen afgetikte eierschalen stonden er in Albanië. Langs de landingsbaan van het vliegveld Rinas zag ik er tientallen. Ik had gehoord van deze betonnen koepeltjes. De eerste blikken die ik wierp vanuit het vliegtuig, maakten duidelijk dat het geen overdreven informatie was. Het leek of het land je er maar alvast aan wilde laten wennen. Weet, het is hier bezaaid met bunkers, het is niet anders, je doet het er maar mee. 
Het kostte dan ook geen moeite ze vast te leggen, je zag ze immers overal. Eigenlijk zoveel, dat het saai werd, ze leken in eerste instantie allemaal op elkaar. Uiteindelijk beperkte ik me tot de uitzonderingen.

De bunkers waren gebouwd in opdracht van Enver Hoxha, de Stalinistische dictator die regeerde van 1945 tot aan zijn dood in 1985. Heel de wereld was uiteindelijk zijn vijand. Elke individuele Albanees moest helpen het land tegen mogelijke indringers te verdedigen. Het leek erop dat elk huis zo'n geschut koepeltje in zijn tuin had.

Enkele van deze bunkers zagen er dreigend uit.

In het team van Artsten Zonder Grenzen ging het gerucht dat een radiostation een wedstrijd had uitgeschreven met de vraag: Wat te doen met alle bunkers in het land? Hoe zouden we op een goedkope en slimme manier van die betonnen littekens af kunnen komen? Ik meen dat er ook een geldprijs aan verbonden was.
Een van de Albanese chauffeurs van AzG had het volgende idee: we gooien ze allemaal in de Adriatische zee, asfalteren de hele boel......en dan.....rijden we met zijn allen linea recta naar Italië, het beloofde land! Gezien de hoeveelheid bunkers was dit helemaal geen gek idee. Maar ook vanwege de armoede die ik alom zag, kon ik begrijpen dat je eigenlijk alleen maar weg wilde uit dit ver achtergebleven Europese land.

Wat grotere bunkers waren soms bewoond.

Enkele jaren later was er de film L'America, over de grootscheepse uittocht van Albanezen naar Italië. Amerika, dat aan het begin van de vorige eeuw het beloofde land was voor Italianen.

Iemand beweerde dat deze bunkers zo beschilderd waren om bij mogelijke indringers de suggestie te wekken dat dit vrolijke strandparasolletjes waren. De versie dat ze door kunstenaars na de val van het regime onder handen zijn genomen vind ik een logischer verhaal.

Albanië 1994 (2), Artsen Zonder Grenzen

Het is volgend jaar precies 20 jaar geleden dat ik voor het eerst in Albanië was. Voor mij is het altijd een indrukwekkende ervaring geweest om samen met Artsen Zonder Grenzen door dat land te reizen.

Over die periode wil ik een boek en ebook maken. Naast het werk van AzG heb ik meerdere facetten van de Albanese samenleving vastgelegd. Over elk onderdeel ga ik een stukje schrijven met één of meerdere foto's ter illustratie.

In 1994 had ik als student Fotografische Vormgeving aan de Koninklijke Academie voor Beeldende Kunst te Den Haag een afstudeerproject verzonnen.
Mijn richting was Documentaire Fotografie. Mij leek het mooi om aan de buitenwereld te laten zien hoe een team van Artsen Zonder Grenzen achter de schermen samenleeft. Niet de reden van hun noodhulp ter plekke, maar hoe de mensen zich staande houden in de poel van ellende waar ze doorgaans in terecht komen. Met dit plan ging ik richting AzG in Amsterdam en men was er enthousiast over. Enigszins naïef was het wel, een ramp laat zich niet plannen. Iets wat uiteraard wel nodig is als je eindexamen werk gewoon eind april klaar moet liggen. Maar gelukkig waren er drie mogelijkheden. AzG deed niet alleen acute noodhulp, maar ook langlopende projecten. Zo kon ik kiezen uit een project in Brazilië, Liberia of Albanië. Eerlijk gezegd maakte het mij niet uit. Aangezien ik behoorlijk in de privé sfeer van de medewerkers zou werken, leek het mij verstandig om de teams het plan voor te leggen, ze moesten het uiteraard wel willen. Al vrij snel kwam er een enthousiaste reactie uit Tirana.
Dus toog ik eind maart 1994 voor drie en een halve week naar Albanië. Een land waar ik niet heel veel van wist. 

Het team van AZG Belgiië en Nederland. Waar anders dan op een bunker maak je een groepsfoto in Albanië.

De reden dat Artsen zonder Grenzen in Albanië was, was het feit dat de woede van de Albanese bevolking na de omverwerping van de dictatuur, zich gericht had op met name de gezondheidszorg in het land. Al snel na de omwenteling bleek dat die overheidsdienst zich had laten misbruiken voor het controleren van het volk. Veel was er kort en klein geslagen. AzG richtte zich, gesubsidieerd door de EU, op het herstellen van de primaire gezondheidszorg, inenten van zuigelingen, desinfecteren van injectienaalden, etc. Eerst kregen ziekenhuis directeuren en goed opgeleide verpleegkundigen in Tirana les van AzG medewerkers om te leren omgaan met de apparatuur die door AzG geleverd zou worden. Wanneer deze lessen met goed gevolg afgerond waren, reed AzG met de apparatuur en docenten naar de diverse ziekenhuizen en poliklinieken in het land. Onder toeziend oog van de Nederlandse en Belgische docenten van AzG gaven de Albanezen zelf weer les aan de plaatselijke verpleegkundigen. Pas nadat de informatie op een juiste wijze was overgebracht, kreeg men de apparatuur. 

Laden van de materialen.

Naast dat ik het leven van de AzG medewerkers achter de schermen zou fotograferen, was ook een onderdeel van het plan dat ik het werk van hen ter plekke en passant zou mee fotograferen. Telkens was het weer een bijzondere aangelegenheid. De lessen verliepen altijd gedisciplineerd, het uitdelen daarna van de apparatuur daarentegen regelmatig nogal hectisch. De uitnodigingen van de notabelen tussendoor of nadien waren altijd overweldigend, er werd goed gegeten, raki gedronken, muziek gemaakt en gesproken. 

Uitleg van een AzG medewerkster van een Pressure-Cooker.

De cursisten onderzoeken het materiaal.

Mijn hele plan om de medewerkers van AzG achter de schermen te fotograferen, bleek een illusie. Men woonde verspreid over drie huizen, weliswaar in elkaars buurt, in Tirana. Weer ergens anders was het kantoor. Men werkte hard op wisselende tijdstippen, op verschillende plekken. Daarnaast was er een conflict binnen het team, dat zich concentreerde rond een persoon. Met name met diegene trok ik de eerste week in Tirana veel op. Pas gaande weg die week kwam ik daarachter. Feitelijk was hij op non actief gezet en wachtte op terugkeer naar Nederland. Desalniettemin was hij die dagen een geweldige gids, op de gekste plekken ben ik met hem en anderen in die week geweest. De lessen die ik ook tussendoor fotografeerde had ik een gegeven moment wel gezien. Mijn hele plan verschoof zich gaande weg naar het vastleggen van de samenleving zoals ik ‘m aantrof op dat moment. Met het adagium, gaat het niet zoals het moet, dan moet het maar zoals het gaat, ging ik aan de slag. Kortom, naast de plichtplegingen met AzG, had ik alle tijd om erop uit te gaan om te fotograferen wat ik wilde. Uiteindelijk was het nog lastig om van het uitgebreide materiaal, een verhaal te maken voor het afstuderen. Tevens had het een en ander nog wel wat voeten in de aarde om mijn examenbegeleiders te overtuigen. Zo vlak voor het afstuderen was dat tamelijk spannend. Men zou vast niet gecharmeerd zijn dat ik met een totaal ander plan dan voorgenomen terug zou komen. Desalniettemin slaagde ik uiteindelijk keurig voor de opleiding.

Soms werd desnoods de apparatuur tot aan de deur afgeleverd.

Workshops fotografie

Sinds vandaag kan eenieder zich via mijn Facebook pagina inschrijven voor een workshop of cursus over fotografie of beeldbewerken..

Hiermee richt ik me vooral op bedrijven, personeelsverenigingen binnen bedrijven of overheden, en vriendenclubs. Op mensen die met elkaar foto opdrachten willen uitvoeren en veel van elkaar willen leren. Ik wijs de weg in de techniek, leer het nodige over het componeren van het beeld en laat je nadenken wat je eigenlijk wil vertellen met je foto's. Met welk plan ga je van huis.

Fotograferen is een, maar selecteren is twee. Welke keuzes maak je achteraf, welke komen in het boek, powerpoint of verslag. Hoe houd je de aandacht van de kijkers, dat moet je je altijd afvragen, als professional, maar ook als amateur.

In mijn studio zijn vele mogelijkheden om op maat gesneden workshops te geven. Fotograferen is schrijven met licht. Hoe doe je dat, wat kan je ermee. Waar zijn al die lampen nou voor die je in de fotostudio aantreft, wat is het karakter van het licht. Hoe gebruik je het.

Studio Het Badhuis

Halve of hele dag, met of zonder lunch. Meerdaagse workshops verdeeld over meerdere dagdelen. Vraag vrijblijvend een offerte aan.

Zie: https://www.facebook.com/HermanZonderlandFotografieDelft?ref=hl