Elbasan, Albanië (1)

Inmiddels zit ik zelf samen met mijn zoon Freek heerlijk bij de kachel in een prachtig appartement midden in de stad Elbasan, dat ligt in het midden van Albaniē. Ik ben hier voor het maken van een promofilmpje van het ECE (Éducation Centre Elbasan) voor de Stichting Skampa, (http://skampa.nl/?page_id=205)
Ik schaam me een beetje, lekker bij de kachel, het is buiten immers koud, nat en guur, het waait, het is hier ook herfst. We zullen de komende week de armste kinderen, lees Roma kinderen, treffen.  Zij komen in aanmerking voor het project van huiswerkbegeleiding waar deze organisatie voor zorgt. In het Albanese onderwijssysteem is het gebruikelijk dat kinderen al op zeer jonge leeftijd huiswerk mee naar huis krijgen, zo zit het hier nou eenmaal in elkaar. Men zit minder uren op school en moet dus thuis meer aan zelfstudie doen. Het is lastdittrich aan de slag te gaan als daar geen elektriciteit is, geen kachel, soms geen tafel of stoelen, hooguit een kaars, dikwijls nauwelijks eten.
Ja, en dan zit ik hier dan, bij de kachel, lekker warm, met alles wat die kinderen ontbeert, een dubbel gevoel overmant me. Het is uiteraard voor een hoger doel, het maken van een promofilmpje, om daarmee meer gelden binnen te halen voor dit prachtige project, dat wel. 
Morgen beginnen we vroeg met een bezoek aan de plaatselijke Roma markt. Dat is de plek waar het voor de aanjager van dit project, Alex Le Mat, allemaal begon. Hierover morgen meer.

Albanië (2), Theth 2013

Sinds enkele jaren reis ik naar Theth in Noord-Albanië. Het is de mooiste plek van Europa die ik ooit bezocht heb. Het is wel lastig er naar toe te reizen. Afhankelijk van de route die je kiest, kost het vanaf Shkoda 3,5 of 5,5 uur. Er rijden minibussen. Luxer is het charteren van een chauffeur met een four-wheel-drive. Beide routes zijn grotendeels onverhard, eigenlijk een veredeld geitenpad.

Een impressie hoe er te komen, zie: http://www.youtube.com/watch?v=3ipViczfNDE

Ik reisde voor het eerst in 2007 naar deze prachtige vallei. Ter meerdere eer en glorie van A. Den Doolaard zou daar een museum  geopend worden. Wij, Gerda Mulder en ik, konden dat niet geloven. We kochten een vliegticket en reisden af naar de 'vervloekte bergen'. Zo beschreef den Doolaard de bergen in zijn roman: 'De herberg met het hoefijzer'.

Tijdens ons eerst bezoek aan Theth ontstond al direct het idee voor het maken van een boek. Wat een schoonheid, wat een overweldige gastvrijheid, zuivere lucht, heerlijk eten, wat een primitief bestaan. Vier maanden per jaar onbereikbaar vanwege dichtbesneeuwde passen via de meest toegankelijke route. Wat houdt de mensen daar? Dat alles fascineert ons al enige jaren.

Vele schrijvers gingen ons voor naar deze nog steeds lastig te bereiken vallei, in het verleden was dit nog moeizamer. Naast Den Doolaard streken hier onder andere ook Rosé Wilder Lane en Edith Durham neer. Voor de laatstgenoemde dame is er zelfs een monument  geplaatst op de pas die je overgaat voor je afdaalt naar het uiteindelijke dal. Met name dames reisden de afgelopen 100 jaar naar dit woeste gebeid. Dit alles staat beschreven in het boek dat wij maakten, rijk geïllustreerd met foto's uit het verleden, maar ook met foto's waarop te zien is hoe wij het gebied aantroffen met haar huidige bewoners.

https://www.facebook.com/EenFascinatieVoorTheth?ref=hl#

Voor de Engelse editie van dit boek wilden we toch nog wat aanvullend materiaal maken, daarom gingen we nogmaals terug. En niet voor de laatste maal, zoveel is zeker.

De route wordt hier en daar hersteld.

Een van de onvermijdelijke opstoppingen. De weg heeft de breedte van één auto.

Wegrestaurant.

Theth, nabij Okol.

Huis Rupa in Theth.

Woning nabij de Blue Eye.

The Blue Eye.

Vrouw met een maïsbrood.

Herderin

Vrouw in Theth/Okol voor haar woning.

Albanië (1), Tirana 2013

Na ons bezoek aan Theth hadden we nog een ochtend om in Tirana rond te lopen. Ik kwam zomaar wat mensen tegen waarvan ik het niet kon laten ze te vereeuwigen. Zomaar een kleine serie straatportretten vanuit de hoofdstad van Albaniē. Een moderne Zuid-Europese stad, met rijp en groen ;-) 

Albanië 1994 (9), Onderwijs

Deze week reis ik naar Albanië voor verschillende projecten. Ik ga wederom naar Theth in het noorden van Albanië. Voor de Engelse editie van mijn boek 'Een fascinatie voor Theth' wil ik aanvullend beeldmateriaal maken. 
Daarnaast ga ik voor een reportage de voormalige villa van Envar Hoxha van binnen fotograferen. Dit wordt erg interessant, de villa gaat misschien gesloopt worden. Nimmer hebben de Albanezen deze, voor Albanese begrippen, luxueuze villa van binnen gezien. Om te voorkomen dat dit voor de geschiedschrijving verloren gaat, mag ik alle ruimtes vastleggen. Een uitgebreid artikel over de villa met haar geschiedenis, vanuit het gezichtpunt van de mensen die daar werkten, is in de maak.
Ook ga ik een een voor een hulporganisatie een project over huiswerk begeleiding fotograferen in Elbasan. Met deze opdracht moest ik denken aan de verschillende scholen die ik 1994 bezocht. Terecht wordt er in Nederland veel geklaagd over het onderwijs, maar nog meer reden daartoe hadden ze toen in Albanië. Geen verwarming, geen middelen, soms geen ramen in de lokalen, te volle klassen, vuile toiletten. Ik benieuwd wat ik nu in de school ga aantreffen.

Schrijnend was het dat ik in 2007 in Theth een kind tegen kwam dat alleen in de klas zat. Hier geen overvolle klas, maar een zeer lege. Elke week was het weer een verrassing of er een docent kwam opdagen in dit afgelegen gebied.

Albanië 1994 (8), Middenstand

Onder het communisme was het ondenkbaar, het hebben van je eigen winkeltje, je eigen nering. Dat verandert radicaal na 1991. Enthousiast omarmt de Albanees sindsdien het vrije ondernemerschap. Snel komen er winkels, restaurants en kramen in alle soorten en maten.

Alle soorten brood kan je kopen, als het maar een heel wit is.

Eettentje op een modderige plek.

Kiosk.

Bananen waren voor het eerst in 1994 te koop in Albanië.

Opbouw van een restaurant. 

Kleding en schoenen handeltje.

Verkoop van auto onderdelen langs de hoofdweg tussen Dürres en Tirana.

De bandenspecialist.

 Je houdt een kip het langste vers als je 'm levend meeneemt.

Kruidenier.

Cigaretten en loten verkoper.

Tassen handelaar, zijn omgedraaide fiets fungeert als stoel voor als de klandizie op zich laat wachten.

Verkoper van bloemen en planten, allemaal plastic.

Albanië 1994 (7), Tandartsen

Een polikliniek voor tandheelkunde in Albanië. Op de tweede etage wordt door een aantal verpleegkundigen van Artsen zonder Grenzen lesgegeven aan Albanese ambtgenoten.. Dezelfde etage herbergt ook een tandartsafdeling. Een stuk of tien behandelruimtes, elk met twee behandelstoelen en een laboratorium komen uit op een lange, slecht verlichte gang. Tientallen mensen wachten geduldig hun beurt af. Alle deuren staan permanent open en iedereen kan in en uit lopen. Overal staan bakjes: in de hoeken van het trappenhuis, op de gang, in de behandelkamers. Het is onduidelijk of het asbakken dan wel spuugbakjes zijn. De inhoud is een mengeling van met bloed doordrenkte watten en gele filters van sigaretten, op de muren zitten bloedspetters.

Iedere kamer huisvest een bepaalde specialisatie. Allereerst een kamer voor de algemene controle. Het hoofd van de afdeling verwijst de patiënten vervolgens, indien nodig, door. Zo is er een aantal kamers voor het trekken van kiezen, een aantal voor boorwerk, een voor wortelkanaalbehandelingen en een voor het aanmeten van protheses met daarnaast een laboratorium waar de kunstgebitten vervaardigd worden.

Wanneer er vanuit een van de kamers weer eens onbedaarlijk gegild wordt, stokt heel even het geroezemoes op de gang. Kinderen tot acht jaar worden niet verdoofd, maar ook volwassenen laten van zich horen. Een verdoving is levensgevaarlijk in Albanië. Injectienaalden worden, zonder tussentijds steriliseren, bij verscheidene volwassenen gebruikt. Een enkeling ziet dus maar van een verdoving af, ondanks de ondraaglijke pijn wanneer je een wortelkanaalbehandeling ondergaat. De meeste mensen zijn niet zo sterk en nemen de risico's voor lief.

Met zijn armen in wanhoop omhoog geheven, smeekt het hoofd van de afdeling mij bijna om veel foto's te maken. Ik moet aan het thuisfront tonen onder welke erbarmelijke omstandigheden hij moet werken. Hij laat een doosje zien dat gevuld is met ongeveer vijftig injectienaalden, zijn hele voorraad. Hij weet niet wanneer deze aangevuld zal worden en is er daarom maar zuinig op. Alle apparatuur, van Chinese makelij, is hopeloos verouderd. dus ook die voor het steriliseren van medisch materiaal.

De behandelkamer is ook wachtkamer.

In afwachting van verder behandeling. 

Spuugbakje annex asbak.

Op tandarts bezoek in Albanië roept herinneringen op aan de school tandarts uit de jaren vijftig en zestig: traag draaiende trilboortjes, aangedreven door snaren die over piepende wieltjes kruipen. Niet alleen op de gang wachten er mensen, ook de behandelkamer zelf biedt ruimte aan patiënten. Mannen roken altijd en vrouwen soms, ook in behandelkamers rookt men vrolijk door. Bij gebrek aan asbakken worden sigarettenpeuken, alvorens ze in de spuugbakjes worden gedeponeerd, gedoofd in een straal water van het fonteintje naast de behandelstoel, ongeacht of deze op dat moment in gebruik is. Niemand protesteert, blijkbaar is dit de gewoonste zaak van de wereld. 

Het hoofd van de afdeling rookt rustig door tijdens de controle.

Een kind gilt het uit van de pijn nadat een tandarts een kies getrokken heeft. De moeder die aanvankelijk kordaat naast haar stond, slaat een arm om haar dochter en probeert haar te troosten. Wanneer het meisje  min of meer is uitgesnikt, wijzen zowel de moeder als de tandarts naar mij. Het is net of ze haar aansporen: lach eens naar het vogeltje. Ik heb diep medelijden met het kind en weet me geen houding te geven. Ik verbaas me erover dat het onbedaarlijke gegil van het meisje voor de drie andere kinderen, die in dezelfde ruimte hun beurt afwachten, geen aanleiding is te vertrekken. Blijkbaar koesteren ze de hoop dat het bij hen niet zo'n vaart zal lopen.



Het is twee uur. Mensen met bezems en dweilen hebben bezit genomen van de gang. Er is geen patiënt meer te bekennen en de tandartsen maken zich op om naar huis te gaan. Hun dagtaak zit erop. Vanaf 's morgens zes uur is deze afdeling geopend. 
Het hoofd van de afdeling nodigt mij uit om mee te gaan naar zijn huis alwaar hij samen met zijn vrouw een privé kliniek runt. Sinds de omwenteling is dit toegestaan. Hij heeft de mogelijkheid om zijn inkomen in die richting van die van westerse tandartsen op te stuwen, met beide handen aangegrepen. Zijn overheidssalaris is omgerekend ongeveer 35 gulden, voor Albanese begrippen een gewoon salaris. De tijd dwingt me echter zijn aanbod af te slaan. Buiten staat het team van Artsen zonder Grenzen alweer klaar. We moeten weer verder. Noodhulp bieden. 

Albanë 1994 (6), Mercedes

Als ik in Albanië ben, turf ik op een bepaald moment altijd de automerken die er rond rijden. Het areaal Mercedessen haalt immer een percentage van ± 65%. In 1994, toen de oorlog in Joegoslavië nog volop aan de gang was, had men in het oorlogsgebied behoefte aan wapens. Inmiddels had in Albanië het marktdenken zijn intrede gedaan, de wisselkoers in die tijd was één Kalasjnikov voor één Mercedes.  Gek was het wel, Artsen zonder Grenzen leverde hulpgoederen, die werden door de plaatselijke bevolking vervoerd in een Mercedes. 

Je auto op een onbewaakte plek achterlaten was niet verstandig. De kans dat er hier en daar accessoires afgeschroefd zouden worden, was groot. Uiteraard kon je langs de weg bij handelaren weer auto onderdelen kopen. Waar die onderdelen vandaan kwamen laat zich raden.

Een Mercedes afgeladen met hulpgoederen van Artsen zonder Grenzen.

Rijen voor eten zag ik nergens in Albanië, wel voor het kantoor waar men een kenteken kon aanschaffen. Na uren wachten heeft deze jongen eindelijk succes.

Op de tweede-hands automarkt, tussen Tirana en de havenplaats Dürres, kon je, voor weinig geld, de mooiste, redelijk nieuwe, auto's kopen. Het gerucht ging, vandaag gestolen in Amsterdam, morgen te koop in Albanië. Onvoorstelbaar wat daar te koop stond, daar kon ik alleen maar van dromen. Overigens zijn er nog vele Albanezen die dat dat nog steeds doen. Velen hebben na de val van het communisme de slag gemist.

Automarkt nabij Dürres. Inmiddels is deze opgeheven

Men vergaapt zich aan dit wonder van Duitse techniek op de automarkt nabij Dürres.

Als een soort aasgier zit deze auto onderdelen verkoper op het hek te wachten om zijn slag te slaan. 

Als er al een verkeerswet is in Albanië, hoe je te gedragen in het verkeer, dan geldt voor de gemiddelde automobilist de wet van de sterkste. In tegenstelling tot 1994 staan er inmiddels  op drukke kruispunten verkeerslichten, deze worden echter nog wel eens genegeerd. De hele infrastructuur is beslist niet ingericht op het massaal gebruik van de auto. Op de gekste momenten wordt er ingehaald, snel- en langzaam verkeer maakt gebruik van dezelfde wegen, oversteken doe je met gevaar voor eigen leven. Alcohol achter het stuur, officieel mag het niet, maar rekening houdend met de gemiddelde Raki consumptie, de nationale sterke drank, verklaart vele ongelukken. De grote hoeveelheid bermmonumenten langs de snelweg zijn stille getuigen van veel verkeersleed. 

Verkeersplein Tirana

Verkeersplein Tirana

Het wegdek is nogal eens verraderlijk.

Tapijten handelaar, trotse bezitter van een Mercedes

De begrafenis ondernemer, gehuisvest naast de bloemist.

De bloemist, gehuisvest naast de begrafenis ondernemer.

Een van de vele bermmonumenten langs de weg tussen Tirana en Shkodra.