Albanië 1994 (3), Bunkers

Als je aan Albanië  denkt, kan je niet om de bunkers heen, ongeveer 750.000 van deze betonnen afgetikte eierschalen stonden er in Albanië. Langs de landingsbaan van het vliegveld Rinas zag ik er tientallen. Ik had gehoord van deze betonnen koepeltjes. De eerste blikken die ik wierp vanuit het vliegtuig, maakten duidelijk dat het geen overdreven informatie was. Het leek of het land je er maar alvast aan wilde laten wennen. Weet, het is hier bezaaid met bunkers, het is niet anders, je doet het er maar mee. 
Het kostte dan ook geen moeite ze vast te leggen, je zag ze immers overal. Eigenlijk zoveel, dat het saai werd, ze leken in eerste instantie allemaal op elkaar. Uiteindelijk beperkte ik me tot de uitzonderingen.

De bunkers waren gebouwd in opdracht van Enver Hoxha, de Stalinistische dictator die regeerde van 1945 tot aan zijn dood in 1985. Heel de wereld was uiteindelijk zijn vijand. Elke individuele Albanees moest helpen het land tegen mogelijke indringers te verdedigen. Het leek erop dat elk huis zo'n geschut koepeltje in zijn tuin had.

Enkele van deze bunkers zagen er dreigend uit.

In het team van Artsten Zonder Grenzen ging het gerucht dat een radiostation een wedstrijd had uitgeschreven met de vraag: Wat te doen met alle bunkers in het land? Hoe zouden we op een goedkope en slimme manier van die betonnen littekens af kunnen komen? Ik meen dat er ook een geldprijs aan verbonden was.
Een van de Albanese chauffeurs van AzG had het volgende idee: we gooien ze allemaal in de Adriatische zee, asfalteren de hele boel......en dan.....rijden we met zijn allen linea recta naar Italië, het beloofde land! Gezien de hoeveelheid bunkers was dit helemaal geen gek idee. Maar ook vanwege de armoede die ik alom zag, kon ik begrijpen dat je eigenlijk alleen maar weg wilde uit dit ver achtergebleven Europese land.

Wat grotere bunkers waren soms bewoond.

Enkele jaren later was er de film L'America, over de grootscheepse uittocht van Albanezen naar Italië. Amerika, dat aan het begin van de vorige eeuw het beloofde land was voor Italianen.

Iemand beweerde dat deze bunkers zo beschilderd waren om bij mogelijke indringers de suggestie te wekken dat dit vrolijke strandparasolletjes waren. De versie dat ze door kunstenaars na de val van het regime onder handen zijn genomen vind ik een logischer verhaal.

Albanië 1994 (2), Artsen Zonder Grenzen

Het is volgend jaar precies 20 jaar geleden dat ik voor het eerst in Albanië was. Voor mij is het altijd een indrukwekkende ervaring geweest om samen met Artsen Zonder Grenzen door dat land te reizen.

Over die periode wil ik een boek en ebook maken. Naast het werk van AzG heb ik meerdere facetten van de Albanese samenleving vastgelegd. Over elk onderdeel ga ik een stukje schrijven met één of meerdere foto's ter illustratie.

In 1994 had ik als student Fotografische Vormgeving aan de Koninklijke Academie voor Beeldende Kunst te Den Haag een afstudeerproject verzonnen.
Mijn richting was Documentaire Fotografie. Mij leek het mooi om aan de buitenwereld te laten zien hoe een team van Artsen Zonder Grenzen achter de schermen samenleeft. Niet de reden van hun noodhulp ter plekke, maar hoe de mensen zich staande houden in de poel van ellende waar ze doorgaans in terecht komen. Met dit plan ging ik richting AzG in Amsterdam en men was er enthousiast over. Enigszins naïef was het wel, een ramp laat zich niet plannen. Iets wat uiteraard wel nodig is als je eindexamen werk gewoon eind april klaar moet liggen. Maar gelukkig waren er drie mogelijkheden. AzG deed niet alleen acute noodhulp, maar ook langlopende projecten. Zo kon ik kiezen uit een project in Brazilië, Liberia of Albanië. Eerlijk gezegd maakte het mij niet uit. Aangezien ik behoorlijk in de privé sfeer van de medewerkers zou werken, leek het mij verstandig om de teams het plan voor te leggen, ze moesten het uiteraard wel willen. Al vrij snel kwam er een enthousiaste reactie uit Tirana.
Dus toog ik eind maart 1994 voor drie en een halve week naar Albanië. Een land waar ik niet heel veel van wist. 

Het team van AZG Belgiië en Nederland. Waar anders dan op een bunker maak je een groepsfoto in Albanië.

De reden dat Artsen zonder Grenzen in Albanië was, was het feit dat de woede van de Albanese bevolking na de omverwerping van de dictatuur, zich gericht had op met name de gezondheidszorg in het land. Al snel na de omwenteling bleek dat die overheidsdienst zich had laten misbruiken voor het controleren van het volk. Veel was er kort en klein geslagen. AzG richtte zich, gesubsidieerd door de EU, op het herstellen van de primaire gezondheidszorg, inenten van zuigelingen, desinfecteren van injectienaalden, etc. Eerst kregen ziekenhuis directeuren en goed opgeleide verpleegkundigen in Tirana les van AzG medewerkers om te leren omgaan met de apparatuur die door AzG geleverd zou worden. Wanneer deze lessen met goed gevolg afgerond waren, reed AzG met de apparatuur en docenten naar de diverse ziekenhuizen en poliklinieken in het land. Onder toeziend oog van de Nederlandse en Belgische docenten van AzG gaven de Albanezen zelf weer les aan de plaatselijke verpleegkundigen. Pas nadat de informatie op een juiste wijze was overgebracht, kreeg men de apparatuur. 

Laden van de materialen.

Naast dat ik het leven van de AzG medewerkers achter de schermen zou fotograferen, was ook een onderdeel van het plan dat ik het werk van hen ter plekke en passant zou mee fotograferen. Telkens was het weer een bijzondere aangelegenheid. De lessen verliepen altijd gedisciplineerd, het uitdelen daarna van de apparatuur daarentegen regelmatig nogal hectisch. De uitnodigingen van de notabelen tussendoor of nadien waren altijd overweldigend, er werd goed gegeten, raki gedronken, muziek gemaakt en gesproken. 

Uitleg van een AzG medewerkster van een Pressure-Cooker.

De cursisten onderzoeken het materiaal.

Mijn hele plan om de medewerkers van AzG achter de schermen te fotograferen, bleek een illusie. Men woonde verspreid over drie huizen, weliswaar in elkaars buurt, in Tirana. Weer ergens anders was het kantoor. Men werkte hard op wisselende tijdstippen, op verschillende plekken. Daarnaast was er een conflict binnen het team, dat zich concentreerde rond een persoon. Met name met diegene trok ik de eerste week in Tirana veel op. Pas gaande weg die week kwam ik daarachter. Feitelijk was hij op non actief gezet en wachtte op terugkeer naar Nederland. Desalniettemin was hij die dagen een geweldige gids, op de gekste plekken ben ik met hem en anderen in die week geweest. De lessen die ik ook tussendoor fotografeerde had ik een gegeven moment wel gezien. Mijn hele plan verschoof zich gaande weg naar het vastleggen van de samenleving zoals ik ‘m aantrof op dat moment. Met het adagium, gaat het niet zoals het moet, dan moet het maar zoals het gaat, ging ik aan de slag. Kortom, naast de plichtplegingen met AzG, had ik alle tijd om erop uit te gaan om te fotograferen wat ik wilde. Uiteindelijk was het nog lastig om van het uitgebreide materiaal, een verhaal te maken voor het afstuderen. Tevens had het een en ander nog wel wat voeten in de aarde om mijn examenbegeleiders te overtuigen. Zo vlak voor het afstuderen was dat tamelijk spannend. Men zou vast niet gecharmeerd zijn dat ik met een totaal ander plan dan voorgenomen terug zou komen. Desalniettemin slaagde ik uiteindelijk keurig voor de opleiding.

Soms werd desnoods de apparatuur tot aan de deur afgeleverd.